Mnoge zarazne bolesti popuste i nestanu dolaskom novog godišnjeg doba. Stručnjaci su, međutim, već upozorili da se ne polaže previše nade u to da će virus zamrijeti tokom ljeta. Virus koji izaziva Covid-19 – čije je zvanično ime SARS-CoV-2 – suviše je nov da bi postojali bilo kakvi pouzdani podaci o tome kako će se slučajevi mijenjati sa godišnjim dobima.
Studija koju je prije 10 godina sprovela Kate Templeton, iz Centra za zarazne bolesti sa Univerziteta u Edinburgu, u Velikoj Britaniji, otkrila je da su tri virusa korona – sva tri uzeta od pacijenata sa infekcijama respiratornog trakta u bolnicama i domovima zdravlja u Edinburgu – pokazala „izraženu zimsku sezonalnost”. Izgledalo je da ovi virusi uglavnom izazivaju zarazu između decembra i aprila – što je sličan obrazac koji može da se vidi i kod influence. Četvrti koronavirus, koji se uglavnom mogao naći kod pacijenata sa smanjenim imunitetom, bio je mnogo sporadičniji.
Postoje neki rani nagovještaji da bi Covid-19 takođe mogao da varira dolaskom novih godišnjih doba. Širenje epidemije ove nove bolesti po čitavom svijetu kao da sugeriše da ona više voli hladne i suve vremenske uslove.
Ali bez pravih podataka o tome šta se zaista dešava u drugim godišnjim dobima, istraživači se oslanjaju na kompjuterske modele kako bi predvidjeli šta bi moglo da se desi tokom čitave godine.
Ekstrapolacija podataka o ponašanju Covida-19 po godišnjim dobima zasnovana na endemskim virusima korona – što će reći, virusima koji već neko vrijeme kruže među ljudskom populacijom – nije laka. Dodatno je otežava to što su endemski virusi sezonski iz brojnih razloga koji trenutno ne važe za pandemiju Covida-19.
Pandemije često ne slijede iste sezonske obrasce koji mogu da se nađu kod normalnijih epidemija. Španski grip, na primjer, doživio je vrhunac tokom ljetnih mjeseci, dok se većina epidemija gripa dešava tokom zime.
Ali zašto su srodni koronavirusi sezonski i zašto nam to uliva nadu u slučaju ove epidemije?
Koronavirusi su porodica takozvanih „omotanih virusa”. To znači da su ogrnuti uljanim omotačem, poznatim kao lipidni dvosloj, ukrašeni proteinima koji štrče poput šiljaka krune, po čemu su i dobili ime – korona na latinskom znači kruna.
Istraživanje drugih omotanih virusa sugeriše da ovaj uljani omotač čini viruse osjetljivijim na toplotu od onih koji ga nemaju. U hladnijim uslovima, uljani omotač se stvrdnjava u gumasto stanje, kao što se mast iz kuhanog mesa stvrdnjava kad se hladi, kako bi duže zaštitio virus dok se nalazi izvan tijela. Većina omotanih virusa obično iskazuje jaku sezonalnost kao posljedicu ovoga.
Istraživanje je već pokazalo da Sars-Cov-2 može da preživi i do 72 sata na čvrstim površinama kao što su plastika i nerđajući čelik, na temperaturama između 21 i 23 stepena Celzijusa i relativnoj vlažnosti vazduha od 40 posto.
Kako se tačno virus Covid-19 ponaša na drugim temperaturama i vlažnostima tek treba da se testira, ali istraživanje drugih koronavirusa sugeriše da mogu da prežive više od 28 dana na 4 stepena.
„Klima počinje da igra ulogu zato što utiče na stabilnost virusa izvan ljudskog tijela kad ga izbaci kašljanje ili kihanje, na primjer“, kaže Miguel Arauho, koji proučava efekte ekološke promjene na biodiverzitet u Nacionalnom muzeju prirodnih nauka u Madridu, u Španiji.
„Što duže virus ostane stabilan u životnoj sredini, veća je njegova sposobnost da zarazi druge ljude i izazove epidemiju. Iako se Sars-Cov-2 brzo raširio svuda po svijetu, najveće epidemije uglavnom su se dešavale na mjestima izloženim hladnom i suvom vremenu.“
Arauho vjeruje da ako Covid-19 ima sličnu osjetljivost na temperaturu i vlažnost, to bi moglo da znači da će slučajevi koronavirusa naglo skakati u različita vremena širom svijeta.
„Ali ovo nije jednačina sa jednom promjenljivom. Virus se širi sa čovjeka na čovjeka. Što je više ljudi na nekom mjestu i što više oni dolaze u kontakt jedni sa drugima, biće više zaraženih. Njihovo ponašanje ključno je za razumijevanje širenja virusa.“
Studija sa Univerziteta u Merilendu pokazala je da se virus najviše širio u gradovima i regionima svijeta gdje su prosječne temperature bile oko 5 do 11 stepeni Celzijusa, a relativna vlažnost vazduha bila je niska. Ali bilo je velikog broja slučajeva i u tropskim regijama.
Skorašnja analiza širenja virusa u Aziji koju su sproveli istraživači iz Harvardske škole medicine sugeriše da će ova pandemija koronavirusa biti manje osjetljiva na vremenske uslove nego što se mnogi nadaju te da širenje virusa zavisi od mnogo više stvari nego što je prosto njegova sposobnost da preživi u životnoj sredini.
Za bolest kao što je Covid-19, ljudi su ti koji sada šire virus, tako da sezonske promjene u ljudskom ponašanju mogu takođe da dovedu do promjene u stopi zaraženosti.
Tvrdi se da su ogromne migracije ljudi oko kineske lunarne Nove godine 25. januara odigrale ključnu ulogu u širenju Covida-19 iz Wuhana u druge gradove Kine i širom svijeta.
Jedna intrigantna studija koju su sproveli kineski naučnici sugeriše da postoji neka vrsta veze između onoga koliko smrtonosan Covid-19 umije da bude i vremenskih uslova.
Oni su proučili skoro 2.300 smrti u Wuhanu, u Kini, i uporedili ih sa vlažnošću vazduha, temperaturom i stopom zagađenosti na dan kad su se desile.
Iako ono tek treba da bude objavljeno u nekom akademskom časopisu, njihovo istraživanje pokazuje da je stopa smrtnosti bila niža u danima kad su stepen vlažnosti i temperature bili viši.
Imunitet, preventivne mjere ili sezonski efekt?
Budući da je virus koji izaziva pandemiju Covida-19 nov, malo je vjerovatno da će mnogo ljudi, ako iko uopšte, imati imunitet protiv njega sve dok se ne zaraze i oporave od bolesti.
To znači da će se virus širiti, izazivati zarazu i bolest na drugačije načine od endemskih virusa.
Vazdušni saobraćaj bio je glavna putanja kojom se virus raširio toliko brzo svijetom, kaže Vitoria Kolica, direktorica istraživanja u francuskom Institutu zdravlja i medicinskih istraživanja.
Ali jednom kad krene da se širi u okviru zajednice, bliski kontakti među ljudima su ono što pokreće taj prenos. Zaustavljanje kontakata među ljudima trebalo bi i da smanji stopu zaraze. Upravo je to ono što su mnoge vlade pokušale da urade sa sve strožim zatvaranjem javnih prostora širom svijeta.
„Još nema dokaza za sezonalnost Covida-19“, kaže Kolica. „Bihevioralna komponenta mogla bi takođe da igra ulogu.“ Ali ona upozorava da je suviše rano da se zna hoće li preduzete mjere usporiti širenje virusa.
A ako se slučajevi Covida-19 zaista smanje tokom narednih mjeseci, to bi moglo da se desi iz raznih razloga – preventivne mjere kao što su izolacija i blokade pokazale su se uspješnim; među populacijom je počeo da se gradi sve veći imunitet; ili je možda uticalo godišnje doba.
„Ukoliko postoji sezonski efekat, on bi mogao da zamaskira pravi uticaj ova druga dva“, upozorava Jan Albert, profesorica kontrole zaraznih bolesti specijalizovana za viruse na Institutu Karolinska u Stokholmu. „U zemljama u kojima je stroga blokada značila da nije mnogo ljudi bilo izloženo virusu, ne bih se iznenadila kad bismo vidjeli drugi talas u jesen i zimu.“
Čak i ako Covid-19 ne bude pokazao izvjesnu sezonsku promjenljivost, malo je vjerovatno da će nestati u potpunosti tokom ljetnih mjeseci, kao što su neki sugerisali.
Ali veliki pad slučajeva mogao bi ipak da donese neku prednost.
„Koraci koje preduzimamo da bismo spljoštili krivu skupi su u ekonomskom smislu, ali mogli bi da nam pomognu da razvučemo pandemiju do leta“, kaže Albert. „Ukoliko virus ima izvjesna sezonska svojstva, to bio moglo da kupi dodatno vrijeme koje je zdravstvenim sistemima potrebno da se pripreme.“
A u svijetu koji jedva uspijeva da izađe na kraj sa sve većim brojem slučajeva, to bi upravo moglo da bude vrijeme koje nam je očajnički potrebno.
Izvor: BBC News
